Op ontdekkingsreis in de Deense zorg: Een verslag door collega Sandrina
In een tijd waarin zorgstelsels wereldwijd worden geconfronteerd met toenemende druk, vergrijzing van de bevolking en een groeiend aantal patiënten met complexe zorgbehoeften en waarin het zorgsysteem van Denemarken als één van de beste van Europa wordt beschouwd, rijst de vraag ‘Wat onderscheidt Denemarken van de rest?’ Tijdens een vierdaagse excursie afgelopen zomer, waarbij een aanzienlijke delegatie vanuit de thuisverpleging betrokken was, kregen we de kans om diepgaand inzicht te krijgen in het Deense zorgmodel. In dit artikel delen we onze ervaringen en bevindingen.”
De Deense hervorming van de zorg in een notedop: centralisatie en decentralisatie.
De hervorming van het zorgsysteem in Denemarken, die al in 2007 van start ging, stond in het teken van enerzijds centralisatie: het gezondheidszorgsysteem valt onder de centrale bevoegdheid van 1 minister van volksgezondheid en gezondheidszorg wordt gefinancierd door belastingen. Anderzijds zorgde de herstructurering ervoor dat de verschillende provincies (13 + stad Kopenhagen) werden herverdeeld tot 5 regio’s en het aantal gemeentes werd teruggebracht van 271 naar 98. Het leveren van de gezondheidsdiensten wordt georganiseerd op niveau van deze 5 regio’s en gemeenten, decentralisatie dus. De centrale overheid stuurt dus aan en financiert, maar de zorgtaken zelf zijn verdeeld tussen de regio’s en de gemeenten. Op gemeentelijk niveau zien we opnieuw 1 centrale administratie , veel goedkoper, waardoor er meer geld vrijkomt voor de warme handen. Deze structurele gezondheidshervorming heeft in Denemarken ook het aantal ziekenhuizen geconcentreerd en teruggebracht van 78 naar 21 ziekenhuizen met per regio 1 superziekenhuis in regionaal beheer. De inkrimping was een antwoord op tekorten en expertise.
Gratis zorg of toch niet?
De gezondheidszorg in Denemarken wordt beschouwd als een basisrecht voor alle burgers, ongeacht hun economische status. Zorg wordt quasi kosteloos aangeboden (slechts een beperkt deel is betalend) en gelijk voor iedereen. Er bestaan bijvoorbeeld wel privé-ziekenhuizen die zich richten op specialisatie en betalend zijn. De Deense bevolking heeft een keuze, maar zij verkiezen meestal een wachtlijst en gratis zorg, waar ze zelf ook aan hebben bijgedragen via hun belastingen. Enkel voor aanvullende zorg zoals tandzorg (gratis tot 21 jaar) kunnen aanvullende verzekeringen gesloten worden.
De huisarts als gatekeeper
De GP (general practitioner) of huisarts is de ‘gatekeeper’, de poortwachter en bepaalt de verdere toegang tot verdere zorg. De GP is als enige zelfstandige ondernemer opgenomen in het Deense gefinancierde zorgsysteem en staat onder contract met de regio. Een huisarts heeft ongeveer 1600 patiënten in zijn klantenportefeuille en gemiddeld 50 contacten/dag. De toegankelijkheid wordt verhoogd via de app ‘My doctor’ waar vragen kunnen gesteld worden, foto’s kunnen verzonden worden. Ook via telefoon of mail kan er contact worden opgenomen. Via de GP krijg je toegang tot de openbare gezondheidszorg, voor het geval je een verwijzing naar een specialist of ziekenhuis nodig hebt.
Er wordt gewerkt met een persoonlijk, elektronisch patiëntendossier. Denen hebben toegang tot hun eigen dossier. Zij bepalen zelf welke zorgverlener toegang heeft tot hun persoonlijke, elektronische patiëntendossier.
Ga je echter niet akkoord met de toegewezen zorgverlener, dan zal de zorg ook niet meer gratis zijn.
Projectwerking
We bezochten het Health Innovation Centre dat ziekenhuizen en instellingen ondersteunt bij het ontwikkelen van hun diensten om de huidige en toekomstige uitdagingen aan te pakken . Het is een innovatief centrum waar 65 medewerkers met verschillende profielen (zowel zorgberoepen als it-medewerkers) samenwerken en dat zich profileert als kenniscentrum, consultancy en projectfacilitator.
We maakten hier kennis met een aantal projecten zoals thuismonitoring voor inwoners met COPD, een platform met video’s voor revalidatie alsook met feedback mogelijkheden van de patiënt, aqua-time of het intelligent waterglas voor opvolging van waterinname en een project rond dementie in teken van kwaliteit van leven.
Zo lang mogelijk thuis blijven en helpen zichzelf te behelpen
De Deense gezondheidszorg is erop gericht mensen staat zolang mogelijk thuis te blijven. De zorg staat dus in teken van zelfredzaamheid of mensen helpen zichzelf te behelpen. Kwaliteit van leven vormt de rode draad. Het woonpatroon van de Deense bevolking draagt wel bij in dit hele concept. Kinderen verlaten op 18 jaar het ouderlijk huis. Ouders blijven niet in hetzelfde grote huis wonen, maar kiezen zeer snel voor een kleinschaliger huurappartement, waarbij de huurprijs wordt bepaald per vierkante meter en betaalbaar is voor iedereen. Is dit toch niet zo, dan kan er gebruik gemaakt worden van een woonsubsidie. Gemeenten nemen heel wat initiatieven om mensen samen te brengen, vereenzaming tegen te gaan, gezondheid te bevorderen, preventie,… In de nabije omgeving voorzien gemeenten dienstencentra (we bezochten Solgarden) als ontmoetingsplaats voor alle gezonde gepensioneerden die in de gemeente wonen en waar activiteiten zoals naaien, glaskunst, knutselen mogelijk zijn. In Aarhus vind je dan weer het maatschappelijk centrum, Folkestedet, waar alle inwoners ongeacht leeftijd, achtergrond of interesses welkom zijn. Je kan er terecht voor een goedkope maar gezonde lunch, er is een fitnessruimte. We konden ook een kijkje nemen in een modern appartementsgebouw, Holmsø Silkeborg, waar actieve (gezonde) volwassenen vanaf 55 jaar welkom zijn. Ze bieden een veilige woongemeenschap aan die aangepast is aan de behoefte van een actief en sociaal leven. Je kan als inwoner gebruik maken van wellness- en fitnessfaciliteiten binnen het gebouw. Daarnaast voorziet de activiteitenhost in het regelmatig aanbieden van activiteiten en evenementen.
Preventie, preventie, preventie
Preventie wordt hoog in het vaandel gedragen in Denemarken. Er worden preventieve huisbezoeken gedaan op 70, 75 en 80 jaar, vanaf 82 jaar jaarlijks. Deze worden uitgevoerd door verpleegkundigen en kinesisten ter voorkoming van vroegtijdige mortaliteit en nood aan een care ziekenhuis.
Zorgnood?
Komt er een zorgnood, dan zijn het onafhankelijke personen, indicators genaamd, die de zorgbehoefte vaststellen en bepalen voor welke dienstverlening iemand in aanmerking komt, zoals maaltijden aan huis, facilitaire hulp, persoonlijke hulp. Als de hulp onvoldoende toereikend is, is een opname in een verpleeghuis mogelijk en beperkt zich voor de oudere tot gemiddeld verblijf van 12 maanden. We bezochten in Aarhus het verpleeghuis Ceres Huset met 72 woonunits verdeeld over 6 verdiepingen. Elke verdieping heeft een gemeenschappelijke keuken, een bijhorende woonkamer en een gezamenlijk terras.
Dementievriendelijke gemeenten
Als dementievriendelijke gemeente wil Aarhus het proces zo soepel mogelijk laten verlopen. De dementiecorner biedt laagdrempelige hulp aan. De dementiecorner bevindt zich naast het verpleeghuis Ceres Huset. Personen met dementie die nog thuis wonen, kunnen een trainingsprogramma van 16 weken volgen gericht op het fysieke, het cognitieve en ADL in groep. Daarnaast zijn er ook individuele gesprekken bij start, opvolging en op het einde waar eventuele bijkomende ondersteuning wordt besproken.
Aansluitend bezochten we het reminiscentie-huis in het Den Gamle By, een museum dat je terugbrengt in de Deense geschiedenis, waar personen met dementie een sessie kunnen volgen. Voorwerpen van vroeger doen hen herinneringen ophalen, gesprekken worden mogelijk gemaakt of gevoelens komen tot uiting.
Reablement is meer dan revalidatie
‘Reablement’ is een belangrijk gegeven in Denemarken. Het gaat verder dan revalidatie, maar meer in de zin van ‘help people to help themselves’ of mensen helpen om zichzelf te kunnen behelpen. Een traject duurt 12 weken na bijvoorbeeld een ingreep. Het ziekenhuis geeft hiervoor een opdracht aan de gemeente en zij starten het traject. Er is geen vrije keuze voor de patiënt tenzij je wil betalen.
The generation house
Tot slot zoomen we nog even in op het concept ‘The generation house’, een sociaal wooncomplex waar alle generaties worden samengebracht, waar je je hele leven kan blijven wonen. Het is een mix van verpleeghuizen, jongeren woningen, gezinswoningen, woningen voor personen met een lichamelijke beperking. Er is de mogelijkheid op een gedeelde huisvesting waarbij woonkamer en keuken worden gedeeld. Je vindt er ook een kinderopvang, een fitnessruimte, een restaurant, gemeenschappelijke keukens, een werkplaats, speeltuin, sportzaal,… Bewoners worden aangemoedigd om deel uit te maken van de gemeenschap in het gebouw.
Een korte reflectie
De centrale aansturing en administratieve vereenvoudiging vallen enorm op in het Deens zorgmodel. Drastische beslissingen zoals de sluiting van tal van ziekenhuizen lijken verregaand maar hebben zij wel aangedurfd en gerealiseerd. De centrale aansturing maakt het mogelijk dat er gewerkt wordt met 1 elektronisch patiëntendossier. De patiënt staat aan het roer en bepaalt de toegang tot zijn/haar dossier. De nadruk ligt op preventieve zorg, strijd tegen vereenzaming, kwaliteit van leven, versterken van de patiënt en langer thuisblijven. Hier en daar zien we toch al overeenkomsten met het zorglandschap in Vlaanderen als je kijkt naar onze eerstelijnszones, initiatieven zoals zorgzame buurten en een uitgebreide mantelzorg. Op te merken is dat de pijler van de zelfstandige zorgverleners die in het Belgische zorgsysteem niet weg te denken is, beperkt ondersteund wordt in het Deense zorgsysteem en dus minder wordt aangewend door de Deense patiënt. Tot slot zien we nog wel heel wat opportuniteiten voor het Belgische zorgsysteem zoals de preventieve huisbezoeken, één persoonlijk elektronisch patiëntendossier, meer uitgebreide dataverwerking, de administratieve vereenvoudiging,…
Auteur: Sandrina Peeters